Paweł Edmund Strzelecki

Podróżnik, geolog, etnograf, obrońca praw Indian, wielki odkrywca tajemnic kontynentu australijskiego.

Urodzony w Głuszynie pod Poznaniem 20 VII 1797 r. W czasie 9 letniej wędrówki poznał większość kontynentów. Badał Amerykę Północną i Południowa, wiele wysp Pacyfiku, Nową Zelandię, skąd przybył na Tasmanię i do Australii. W drodze powrotnej do Polski zwiedził Japonię, Chiny i Półwysep Malajski, Filipiny, Indonezję i Egipt. W Samej Australii i Tasmanii przebył pieszo ponad 14 tys. km. Wszystkie wyprawy odbywał na własny koszt. W Australii przebywał w latach 1839-1844. Badał głównie Nową Południową Walię.

Jako geolog stwierdził tam istnienie ważnych dla rozwoju kraju minerałów, odkrył złoża złota i srebra. Na prośbę ówczesnego gubernatora Gippsa, Strzelecki zachował informację o swoim odkryciu w tajemnicy. Jako pierwszy wskazał najżyźniejszą na kontynencie krainę i nazwał ją na cześć gubernatora Gippslandem. Za wybitne osiągnięcia naukowe w Australii oraz za ujawnienie istnienia złota, królowa Wielkiej Brytanii nadała Strzeleckiemu wysokie odznaczenie państwowe.

Paweł Strzelecki pochodził ze średnio zamożnej szlachty i według zapisków nie ukończył żadnych studiów, co jeszcze w większej mierze podkreśla jego erudycję jako samouka. Tuż przed powstaniem listopadowym 1830 r. wyjechał do Londynu, gdzie rozwinęły się jego zainteresowania geograficzne i geologiczne. Zamarzył również o dalekich podróżach. Marzenie to zaczęło spełniać się 8 czerwca 1834 roku, kiedy to wsiadając na pokład statku Virginian rozpoczął podróż dookoła świata. Podczas podróży wsławił się badaniami nad plemionami Indian oraz odkryciami złóż metali. Brazylijskie lasy opisał słowami:

Badanie tego bogactwa roślinności i niezmiernej rozrzutności natury przepełnia myśl zachwytem nad dziwami ziemi.

W sierpniu 1836 roku w Buenos Aires był świadkiem wymordowania ponad stu wodzów indiańskich na polecenie dyktatora Argentyny – od tej pory stał się zagorzałym obrońcą praw Indian. W lutym 1839 roku dotarł do Nowej Zelandii, gdzie prowadził pierwsze w historii kraju badania geologiczne.

Jednak największą sławę Strzeleckiemu  przyniosły badania prowadzone w Australii, gdzie trafił w kwietniu 1839 roku. Jako pierwszy biały człowiek ujrzał pokryte śniegiem góry, które nazwał Górami Śnieżnymi (Snowy Mountains), będącymi najwyższym pasmem Wielkich Gór Wododziałowych. 12 marca 1840 roku samotnie zdobył ich najwyższy szczyt, który  na pamiątkę naszego bohatera narodowego nazwał Górą Kościuszki (Mount Kosciuszko, 2228 m.n.p.m.). Opracował również mapę południowo-wschodniej Australii, która robi wrażenie nie tylko dokładnością, ale również rozmiarem – 7,5 m długości na 1,5 m szerokości. Jej oryginał znajduje się w archiwum Królewskiego Towarzystwa Geograficznego.

Po zakończonej podróży dookoła świata osiadł w Anglii, gdzie w 1845 przyjął obywatelstwo brytyjskie. Zaangażował się w pomoc ofiarom głodu w Irlandii. Szacuje się, że jego działalność uratowała od śmierci głodowej około 200 tysięcy Irlandczyków. Za te dokonania królowa Wiktoria uhonorowała go jako jednego z pierwszych cywilów Orderem Łaźni.
W 1845 Strzelecki wydał naukową monografię geograficzno – geologiczną Nowej Południowej Walii i Ziemi Van Diemena: Physical Description of New South Wales and Van Diemen`s Land, za którą otrzymał gratulacje od samego Karola Darwina oraz złoty medal Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie.

Paweł Edmund Strzelecki zmarł w Londynie w 1873 roku. W 200 -lecie jego urodzin, jego szczątki zostały przeniesione z Londynu do Poznania, do podziemi kościoła św. Wojciecha, gdzie znajduje się krypta zasłużonych dla Wielkopolski. Oprócz licznych tablic i pomników naszego wielkiego rodaka upamiętnia również kilkadziesiąt nazw geograficznych, m.in.:

• strumień w Górach Śnieżnych w Australii Strzelecki Creek,
• pustynia na granicy Nowej Południowej Walii i Australii Południowej, Strzelecki Desert,
• Strzelecki Mount (835 m.n.p.m.) w Górach Błękitnych,
• Strzelecki National Park w Tasmanii, z trasą Strzelecki Walking Track
• miejscowości w stanie Wiktoria Strzelecki South Town i Strzelecki Town
• nazwy ulic w wielu miastach Australii – często pisane z błędem,
• Strzelecki koala zamieszkuje południową Australię

Ciekawostki, zagadki, tajemnice..

• Paweł Edmund nigdy się nie ożenił. Zanim opuścił Polskę zakochał się w szlachciance Aleksandrze Turno, jednak jej ojciec pułkownik, nie wyraził zgody na ślub. Do końca życia Paweł został wierny swojej Adynie, która również pozostała w stanie wolnym. Na cześć ukochanej Strzelecki nazwał jeden ze szczytów Gór Błękitnych (Mount Adine), jednak nazwa ta nie przetrwała do naszych czasów.
• Australijski biograf Strzeleckiego, Geoffrey Rawson tak o nim pisał: Strzelecki wiedział więcej o Nowej Południowej Walii, Wiktorii i Tasmanii niż ktokolwiek z ich mieszkańców. 
• Według licznych głosów Strzelecki był najwybitniejszym obok Chopina i Marii Curie – Skłodowskiej Polakiem XIX wieku.
• Skąd średnio zamożny szlachcic miał fundusze na podróż dookoła świata? W młodości przez kilka lat zarządzał majątkiem księcia Franciszka Sapiehy, a po jego śmierci odziedziczył jego wielki majątek.

Źródła:

Tomek w krainie kangurów; A. Szklarski; wyd. MUZA 2006.

Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkryli świat; M.,P. Pilchowie; wyd. MUZA 2016.